آمار
| تعداد نشریات | 23 |
| تعداد شماره‌ها | 383 |
| تعداد مقالات | 3,036 |
| تعداد مشاهده مقاله | 2,760,817 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 1,950,058 |
سبب و مسبَّب در مثنوی مولوی | ||
| پژوهشنامه متون ادبی دورۀ عراقی | ||
| دوره 2، شماره 2، تیر 1400، صفحه 1-16 اصل مقاله (307.59 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| نویسندگان | ||
| بهرام افضلی* 1؛ حیدر قلی زاده2 | ||
| 1دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان و مدرس دانشگاه‌های فرهنگیان ارومیه، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، ایران. | ||
| چکیده | ||
| بحث از قانون علّیت از کهن‌ترین مباحث بشری است. علّیت نوعی رابطه بین علّت و معلول است. ارسطو علّت را به علل اربعه تقسیم‌بندی کرده است. یکی از این علل چهارگانه علّت فاعلی است که هرگاه حکما و متکلمان در بحث قانون علّیت، از علّت سخن به میان می‌آورند، منظورشان علّت فاعلی است. مولانا در مثنوی مانند سایر متکلمان به جای علّت، از سبب و مسبِّب و به جای معلول از مسبَّب استفاده کرده است. مولوی گاهی به جای معلول، اصطلاح اثر و به جای عادت، اصطلاح سنّت را به کار می‌برد. اشاعره، قانون علّیت را نفی می‌کنند و به جای آن به عادَةُ‌الله معتقدند. بعضی مولوی را اشعریمشرب دانسته‌اند و بر همین اساس او را منکر اصل سببیت نامیده‌اند؛ درحالیکه مولانا قانون علّیت را نفی نمی‌کند، بلکه ضمن اینکه جهان را دنیای اسباب و علل می‌نامد، مجموعۀ علل و اسباب ظاهری و پنهانی را در ید تصرّف مسبِّب‌الاسبابی می‌داند که هر طور بخواهد عمل می‌کند. مولانا، قرآن، انبیا، بندگانی خاصّ و شمس را متصّرِف در اسباب و علل می‌داند که قدرت خرق اسباب را دارند. مولانا عقاید خود را با چاشنی عرفان در‌می‌آمیزد. زمانی خود را چون سوفسطایی می‌شمارد و گاهی تا حدودی به تفکّر شیعی «اَمرٌ بَینَ الاَمرَین» و گاهی به روش معتزلی نزدیک می‌شود؛ البته نه صراحتاً و صرفاً در بحث قانون سببیت، مولانا بهسادگی در این مرزبندی‌ها نمی‌گنجد. در پایان این نوشتار، با بررسی ابیات مرتبط با موضوع علّیت در مثنوی، دلایل متعدّدی بیان شده که نشانگر اعتقاد مولانا به قانون سببیت است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سبب؛ مسبَّب؛ عادَةُ‌الله؛ علّیت؛ مثنوی مولوی؛ علّت و معلول | ||
| مراجع | ||
|
آل کاشف الغطاء، محمدحسین (1373)، «وحدت وجود یا وحدت موجود»، مترجم سعید رحیمیان، کیهان اندیشه، شمارۀ 55، صص 24-1.
الهی قمشه‌ای، محی‌الدّین مهدی (1362)، حکمت الهی: عام و خاص، دو جلد، تهران: اسلامی.
جرجانی، میر سیدشریف (1377)، تعریفات، ترجمۀ حسن سید عرب و سیما نوربخش، تهران: فرزان.
جعفری تبریزی، محمد‌تقی (1364-1365)، از دریا به دریا، کشف الابیات مثنوی، چهار جلد، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
جعفری، محمد‌تقی (به ترتیب 1361؛ 1373)، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال‌الدّین محمد مولوی، اسلامی، به ترتیب چاپ هشتم؛ چاپ سیزدهم، به ترتیب جلد 1؛ 8.
جعفری، محمد‌تقی، (بی‌تا)، جبر و اختیار، قم: مرکز انتشارات دارالتبلیغ اسلامی.
حکاک، سید‌محمد (1391)، «فاعلیت خدا در نظر ملا صدرا و علامه طباطبایی»، قبسات، سال هفتم، زمستان، صص 128-109.
حلبی، علی‌اصغر (1373الف)، تاریخ فلسفه در ایران و جهان اسلامی، چاپ اول، تهران: اساطیر.
حلبی، علی‌اصغر (1373ب)، تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، چاپ اول، تهران: اساطیر.
رنجبر، منیژه (1387)، «وحدت و کثرت وجود»، رشد آموزش معارف اسلامی، دورۀ بیستم، تابستان، شمارۀ 4، صص 35-26.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1374 الف)، بحر در کوزه، چاپ ششم، تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1374 ب)، سرِّ نِی، چاپ ششم، تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1385)، تاریخ در ترازو: دربارۀ تاریخنگری و تاریخنگاری، چاپ دهم، تهران: امیرکبیر.
زمانی، کریم (به ترتیب 1375؛ 1375؛ 1377؛ 1375؛ 1376؛ 1378)، شرح جامع مثنوی شریف، شش جلد، تهران: اطلاعات، به ترتیب چاپ‌های سوم؛ سوم؛ دوم؛ اول؛ اول؛ اول.
زمانی، کریم (1386)، میناگر عشق، شرح موضوعی مثنوی مولوی، چاپ ششم، تهران: نی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1373)، در اقلیم روشنایی، چاپ اول، تهران: موسسۀ آگاه.
طاهری، سید صدرالدّین (1376)، علّیت از دیدگاه اشاعره و هیوم، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی به قلم استاد شهید مرتضی مطهّری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
غزّالی، ابوحامد محمد (1363)، تهافت‌الفلاسفه یا تناقضگویی فیلسوفان، ترجمۀ دکتر علی‌اصغر حلبی، چاپ دوم، تهران: زوّار.
فروزانفر، بدیع‌الزمان (1375)، شرح مثنوی شریف، چاپ هشتم، تهران: علمی و فرهنگی.
فولادی، محمد (1385)، «سبب و مسبّب از دیدگاه جبر عارفانۀ مولوی»، پژوهش‌‌های فلسفی‌ـ‌کلامی، شمارۀ 25، صص 17-1.
قدردان قراملکی، محمدحسن (1375)، اصل علیت در فلسفه و کلام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
قدردان قراملکی، محمدحسن (1389)، «چیستی و فاعل معجزه از نظر متکلمان و فلاسفه»، ماهنامة معرفت، ویژۀ دین‌شناسی، شمارة 51، صص 45-19.
کاشانی، عزالدّین محمود (1372)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، به تصحیح استاد علّامه جلال‌الدّین همایی، تهران: مؤسسۀ نشر هما.
لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1374)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوّار.
مدرس موسوی بهبهانی، سیدعلی (1365)، کلیات معارف اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
مرتضوی، منوچهر (1365)، مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظشناسی، تهران: توس.
مطهّری، مرتضی (بی‌تا)، آشنایی با علوم اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مولوی، جلال‌الدّین محمد بن محمد (1379)، مثنوی معنوی، بر اساس نسخۀ رینولد نیکلسون، با مقدمۀ بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: غیوری.
نیکوبخت، ناصر (1388)، «مولوی و حل معمّای جبر و اختیار در مکتب عشق»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطورهشناسی، سال 5، تابستان 1388. شمارۀ 15، صص 186-156.
همایی، جلال‌الدّین (1360)، مولوینامه، مولوی چه می‌گوید، چاپ چهارم، دو جلد، تهران: آگاه | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 540 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 337 |
||