آمار
| تعداد نشریات | 23 |
| تعداد شماره‌ها | 368 |
| تعداد مقالات | 2,890 |
| تعداد مشاهده مقاله | 2,566,226 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 1,821,889 |
اقتصاد سیاسی نفت و اثرات اقتصادی و سیاسی آن برعربستان سعودی | ||
| مطالعات سیاسی بین النهرین | ||
| مقاله 3، دوره 2، شماره 2، شهریور 1402 اصل مقاله (1.52 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22126/mps.2023.9340.1020 | ||
| نویسندگان | ||
| حسین مسعود نیا1؛ پیمان شیخ محمودی* 2 | ||
| 1دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان. اصفهان . ایران | ||
| 2کارشناس ارشد رشته علوم سیاسی ، گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان . اصفهان .ایران | ||
| چکیده | ||
| ویژگی منحصر به فرد دولت‌های رانتیر به‌طور کلی، مستقل بودن آن‌ها از جامعه، عدم مالیات‌ستانی و تفکیک منابع است. در اکثر دولت‌هایی از این طیف، چنین ویژگی‌ای را بعینه می‌توان یافت. این دولت‌ها از حیث سیاسی همواره اقتدارگرا و غیرپاسخگو هستند و سعی دارند بر جامعه مسلط شوند؛ از حیث اقتصادی نیز عموماً تک‌محصولی، وابسته بودن و دولتی بودن اقتصاد ویژگی مشترک آن‌ها محسوب می‌شود. این مقاله درصدد آن است که به بررسی آسیب‌شناسانۀ دولت رانتی عربستان از حیث اقتصادی و سیاسی بپردازد. این کشور به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندۀ نفت جهان، وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد و به‌رغم اتخاذ سیاست‌های اقتصادی برای استقلال از درآمدهای نفتی، این سیاست‌ها همواره کارایی قابل‌اعتنایی نداشته و بخش قابل‌توجهی از اقتصاد این کشور بر پایۀ درآمدهای نفتی قرار دارد. اقتصاد این کشور از آسیب‌هایی نظیر کاهش رشد اقتصادی، کاهش تولید، ضعف بخش خصوصی، افزایش مصرف‌گرایی و کاهش تولید رنج می‌برد. این کشورِ پادشاهی از لحاظ سیاسی نیز ساختاری به‌شدت اقتدارگرا و دیکتاتورمنشانه دارد و درآمدهای نفتی هم ابزاری قدرتمند و پرکاربرد برای پیش بردن سیاست‌های غیردموکراتیک است؛ به‌طوری که عایدات نفتی توانسته است سالیان متمادی جایگاه آل‌سعود را بر مسند قدرت تحکیم ببخشد. از این‌رو می‌توان گفت که این دولت توانسته است با تکیه بر این درآمدها کنش‌های اجتماعی جامعۀ مستقل از ساختار سیاسی را با اقناع و خرید سیاسی راضی نگه دارد و کمابیش به ثبات سیاسی دست یابد. به نظر می‌رسد در عصر جهانی شدن و فناوری، این سیاست‌ها نتواند همچنان تداوم پیدا کند و اگر تغییرات و اصلاحات بنیادی در ساختارهای اقتصادی و سیاسی این کشور ایجاد نشود، می‌توان گفت دلارهای بادآوردۀ نفتی دیگر نمی‌تواند ابزار قابل‌اعتنایی برای تحکیم پایه‌های قدرت در این کشور باشد و ممکن است در آینده دچار بی‌ثباتی در ساختارهای اقتصادی و سیاسی شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| دولت رانتیر؛ اقتصاد نفت؛ بی ثباتی سیاسی؛ بی ثباتی اقتصادی؛ رژیم اقتدارگرا | ||
| مراجع | ||
|
آخوندی، عباس. (1379). «اقتصاد نفت در عصر جهانی شدن: پیشنهاد یک راهکار منطقه‌ای برای حوزۀ خلیج‌فارس». پژوهشنامۀ بازرگانی، 4 (15)، 25-58.
آقایی، سید داوود. (1394). سیاست و حکومت در عربستان، تهران: نشر میزان.
احمدیان، حسن؛ زارع، محمد. (1390). «استراتژی عربستان سعودی در برابر خیزش‌های جهان عرب». ره‌نامۀ سیاستگذاری سیاسی، دفاعی و امنیتی، 2 (2)، 75-97.
اختیاری امیری، رضا؛ رشیدی، احمد؛ محمدی، محمدرضا. (1398). «تحلیل بهترین انتخاب سیاست خارجی قطر در قبال ایران و عربستان سعودی در چارچوب نظریۀ بازی‌ها». پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، ۹ (۳)، ۱-۳۳.
استنسلی، استیگ. (1396). جامعه‌شناسی سیاسی قدرت در عربستان. ترجمۀ نبی‌الله ابراهیمی، تهران: نشر پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
اسدی، علی‌اکبر. (1396). «سیاست خارجی عربستان سعودی: منابع، اهداف و مسائل». فصلنامۀ مطالعات راهبردی، 20 (75)، 107-132.
اسلامی، محسن. (1386). عربستان سعودی در یک نگاه. تهران: نشر فقاهت.
اسمیت، بنیامین. (1389). نفت، توسعۀ دیرهنگام و انقلاب. ترجمۀ سعید میرترابی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
اشرف نظری، علی؛ قنبری، لقمان. (1393). «دگرگونی ساختار اجتماعی و بحران حاکمیت در کشورهای عربی حوزۀ خلیج‌فارس». اطلاعات سیاسی-اقتصادی، 296، 4-23.
الوند، مرضیه؛ سادات‌حسینی، مریم سادات. (1399). «تحلیل سیاست خارجی تهاجمی/ کنشگرانۀ عربستان از منظر رئالیسم نئوکلاسیک (2010-2020)». مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، 2 (6)، 1-24.
الهی، همایون. (1396). خلیج‌فارس و مسائل آن. تهران: قومس.
امیراحمدی، هوشنگ. (1374). «وضعیت نفت در آستانۀ قرن بیست و یکم». مطالعات خاورمیانه، 2 (2)، 341-381.
انصاری‌زاده، سلمان. (1390). تحولات ژئوپلیتیک منطقۀ خاورمیانه، با تأکید بر سه کشور ایران و لبنان و سرزمین‌های اشغالی فلسطین. بی‌نام. قابل دسترس در: https://ketabesabz.com/dl/18742
اوزاسکی، رولاندو. (1389). تدوین و اجرای سیاست مالی در کشورهای تولیدکنندۀ نفت. ترجمۀ گروه مترجمان، به کوشش شاهین جوادی، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
اولیایی، محمد؛ غفاری هشجین، زاهد؛ کشاورز شکری، عباس. (1400). «پیامدهای قدرت نرم عربستان سعودی برای جمهوری اسلامی ایران». فصلنامۀ پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، ۱۱ (۲)، ۱۲۷-۱۵۳.
باقری، جهانگیر؛ برزگر، کیهان. (1391). «سلطانیسم، مدرنیته، ساختار سیاسی و ملاحظات قدرت در ایران دورۀ شاه». دانشنامۀ حقوق و سیاست، 8 (2)، 11-36.
بخشی، لطفعلی؛ بهرامی، جاوید؛ موسوی، فرزانه. (1391). «بررسی مقایسه‌ای اثرات کلان شوک‌های نفتی قبل و بعد از نیمۀ دهۀ 80: مورد کشورهای صادرکنندۀ نفتی». پژوهشنامۀ اقتصاد انرژی ایران، 1 (4)، 25-42.
بدیع، برتراند. (1394). توسعۀ سیاسی. ترجمۀ احمد نقیب‌زاده، تهران: قومس.
برزگر، ابراهیم؛ خرمشاد، محمدباقر؛ رهبر، عباسعلی؛ عالیشاهی، عبدالرضا. (1400). «چالش‌های توسعۀ سیاسی در عربستان سعودی در دوران بن‌سلمان با تأکید بر مدل برنارد کریک». فصلنامۀ مطالعات بینالمللی، 17 (4)، 67-86.
بشیریه، حسین. (1384) گذار به دموکراسی (مباحث نظری). تهران: نگاه معاصر.
پوراحمدی، حسین؛ قیاسی، صابر؛ قایمی، یاسر. (1400). «واکاوی قدرت نفوذ عربستان سعودی در منطقه و جهان اسلام و راهبرد مقابله با ایران». رهیافت‌های سیاسی و بینالمللی، 12 (3)، 89-118.
جعفری، انوش؛ قنبری، حمیده. (1396). «بررسی اقتصاد و سیاست داخلی عربستان سعودی». ماهنامۀ بینالمللی پژوهش ملل، 2 (22)، 1-15.
جعفری، هرمز؛ جعفری ولدانی، اصغر. (1397). «اختلافات راهبردی آمریکا و عربستان در جهان عرب (2010-2017)». فصلنامۀ بینالمللی ژئوپلیتیک، 14 (52)، 62-83.
داوند، محمد؛ موسوی شفائی، سید مسعود. (1398). «موانع ادغام اقتصاد عربستان سعودی در فرماسیون انباشت سرمایه‌داری جهانی». مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 9 (31)، 173-193.
ذوالفقاری، مهدی؛ امامی، اسماء. (1401). «سیاست خارجی عربستان در قبال ایران در دورۀ پسابرجام». مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، 4 (2)، 31-59.
رحمانیان، حسین. (1395). عربستان سعودی. تهران: ادارۀ نشر وزارت امور خارجه.
رستمی، محسن؛ فرجی‌راد، عبدالرضا؛ مدبر، لیلا؛ شاهوردی، ایرج. (1398). «سناریوهای سیاسی متأثر از روابط خارجی ایران و عربستان پس از تحولات منطقۀ عربی (1391) تا بازۀ زمانی 1404 هجری شمسی». مطالعات دفاعی استراتژیک، 17 (76)، 163-184.
رضوانی‌فر، اسماعیل. (1392). «چالش‌های سیاسی-اجتماعی عربستان در پرتو بیداری اسلامی». جریان‌شناسی دینی-معرفتی در عرصۀ بین‌الملل، 1 (1)، 125-169.
سریر، محمد. (1365). «علل سقوط بهای نفت و پیامدهای آن». فصلنامۀ سیاست خارجی، 1 (1)، 143-162.
سلطان‌العلمایی، محمدهادی. (1386). «درآمدهای نفتی و تأثیر آن بر دولت». ماهنامۀ گزارش، 191، 23-26.
سیک، گری. (1394). «بحران‌های آتی در خلیج‌فارس». ترجمۀ مجتبی عطازاده، جهان امروز.
شریفی، نداف. (1390). «قابلیت‌ها و کاستی‌های نظریۀ دولت رانتیر در تحلیل و معرفی عملکرد نفت». مطالعات منطقه‌ای: اسرائیل‌شناسی و آمریکاشناسی، 12 (3)، 41-58.
عباسی اشلفی، مجید. (1390). «منطق رفتار سیاسی و روند اسلام‌گرایی در جامعۀ سیاسی عربستان». فصلنامۀ سیاست خارجی، 25 (2)، 475-498.
عسکری، محسن. (1389). «تأثیر درآمدهای نفتی بر ایجاد دولت رانتیر و دموکراسی». علوم سیاسی (دانشگاه آزاد کرج)، 13، 181-197.
عطایی، فرهاد؛ منصوری مقدم، محمد. (1392). «تبارشناسی سیاست خارجی عربستان سعودی: راهبردی واقع‌گرایانه بر بستری هویتی». فصلنامۀ روابط خارجی، 5 (1)، 133-168.
علیخانی، مهدی. (1396). «هویت‌گرایی در سیاست خارجی عربستان سعودی و پیامدهای منطقه‌ای آن». فصلنامۀ مطالعات بینالمللی، 14 (3)، 181-210.
علیزاده، علی؛ کاظمی، حامد. (1399). «اقتصاد سیاسی عربستان سعودی در دریای سرخ». مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، 3 (2)، 511-536.
فتوحی مظفریان، پریسا. (1392). «ابعاد توسعۀ منابع نامتعارف نفتی در آمریکا و کاهش وابستگی به واردات نفت خام». ماهنامۀ علمی اکتشاف و تولید نفت و گاز، ۱۰۲، ۱۹-۲۳.
قاسمی، حاکم. (1392). «ایدۀ خاورمیانۀ نزدیک، تزلزل در مبانی مشروعیت سنتی در خلیج‌فارس». مجموعه مقالات پانزدهمین همایش بینالمللی خلیج‌فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه.
کارل، تری لین. (1397). معمای فراوانی، رونق‌های نفتی و دولت‌های نفتی. ترجمۀ جعفر خیرخواهان، تهران: نشر نی.
کاره، اولیویه؛ بون‌آنفان، پل. (1378). شبه‌جزیرۀ عربستان در عصر حاضر. ترجمۀ اسدالله علوی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
کپیسزوکی، اندرزج. (1389). «عربستان سعودی: به سوی دموکراسی یا ظهور شکل تازه‌ای از اقتدارگرایی». ترجمۀ حمید نیکو، پژوهشنامۀ سیاست خارجی، 28، 217-256.
کرمی، کامران. (1390). «بهار عربی و عربستان سعودی: آثار و واکنش‌ها». مطالعات خاورمیانه، 18 (3)، 79-98.
کریملی، راید. (1381). «اقتصاد سیاسی اولویت‌های تعدیل‌شده: نفت و سیاست‌های مالی عربستان». ترجمۀ امیرمحمد حاجی‌یوسفی و بیتا تبریزیان، مطالعات خاورمیانه، 9 (1)، 185-208.
کلر، مایکل. (1390). نفت و خون، پیامدهای وابستگی روزافزون آمریکا به نفت. ترجمۀ وحید موسوی، تهران: نشر ساقی.
کوهن، سائول برنارد. (1387). ژئوپلیتیک نظام جهانی. ترجمۀ عباس کاردان، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران.
گودوین، ویلیام. (1383). عربستان سعودی. ترجمۀ فاطمه شاداب، تهران: ققنوس.
متقی، ابراهیم؛ رمضانی، امیر؛ نکونعل آزاد، فاطمه. (1395). «نقش منابع و اقتصاد انرژی در گسترش رقابت‌های منطقه‌ای ایران و عربستان». پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 6 (20)، 15-38.
محمدی، محمد. (1400). «چالش‌های ملت‌سازی در عربستان سعودی و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامۀ جغرافیای نظامی و امنیتی، 4 (1)، صص 77-94.
مدیرقمی، رضا؛ حمیدی یونس، علی‌رضا؛ خوشرو، سعید. (1380). اوپک: موقعیت و دیدگاه‌ها. تهران: کویر.
مسعودنیا، حسین؛ فروزان، یونس؛ عالیشاهی، عبدالرضا. (1395). «جابه‌جایی قدرت در عربستان سعودی: تأثیرات تغییر ولایت‌عهدی بر ساختار سیاست خارجی عربستان سعودی». رهیافت‌های سیاسی و بینالمللی، 8 (1)، 137-172.
مصلی‌نژاد، عباس. (1395). «سیاستگذاری موازنۀ منطقه‌ای در روابط ایران و عربستان». فصلنامۀ سیاست، 46 (4)، 1067- 1087.
منفرد، سید قاسم. (1385). «جایگاه عربستان سعودی در طرح خاورمیانۀ بزرگ». نامۀ دفاع (مرکز مطالعات راهبردی)، 11 (2)، 8-9.
موثقی، سید احمد؛ غنیمی‌فرد، دلارام. (1391). «نفت و دموکراسی: مورد کشورهای صادرکنندۀ نفت». فصلنامۀ سیاست، 42 (2)، 247-262.
میرترابی، سعید. (1387). مسائل نفت ایران. تهران: نشر قومس.
میرترابی، سعید. (1392). «هفت قاعدۀ سیاست خارجی نفتی». پژوهشنامۀ علوم سیاسی، 8 (1)، 209-245.
ناریا، هیدِکی. (1370). «اقتصاد عربستان سعودی پس از جنگ خلیج‌فارس». ترجمۀ محمود نیستانی، گزیدۀ مسائل اقتصادی-اجتماعی، 121، 37-51.
نجات، سید علی. (1394). «راهبردهای جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در قبال بحران سوریه». فصلنامۀ سیاست خارجی، 28 (4)، 631-655.
هانتیگتون، ساموئل. (1400). موج سوم دموکراسی در پایان سدۀ بیستم. ترجمۀ احمد شهسا، تهران: روزنه.
همدانی، عبدالرضا. (1380). «فرایند نوسازی سیاسی در کویت». مطالعات خاورمیانه، 8 (4)، 161-180. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 357 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 245 |
||