آمار
| تعداد نشریات | 23 |
| تعداد شماره‌ها | 368 |
| تعداد مقالات | 2,890 |
| تعداد مشاهده مقاله | 2,566,203 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 1,821,857 |
تحلیل انتقادی گفتمان الگوهای هویت‌سازی ملّی در کتابهای فارسی متوسطه اول بر پایه رویکرد وندایک | ||
| کرسی های نظریه پردازی و نوآوری در علوم انسانی | ||
| دوره 1، شماره 1، شهریور 1403، صفحه 273-291 اصل مقاله (897.04 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22126/tbih.2024.10641.1011 | ||
| نویسندگان | ||
| مهرزاد یعقوبی نژاد1؛ شایسته سادات موسوی* 2؛ محرم رضایتی کیشه خاله3 | ||
| 1دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران | ||
| 2استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران | ||
| 3استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران. | ||
| چکیده | ||
| با توجه به اینکه کتابهای درسی یکی از اصلی‌ترین ابزار ایجاد نظم گفتمانی در جوامع هستند، تحلیل انتقادی گفتمان در کتابهای فارسی مدارس امری ضروری است. محتوا و منابع آموزشی مدارس در شکل‌گیری شاکله‌های ذهنی و الگوهای گفتمانی هویت‌ساز اعضای یک جامعه نقش بسیار پررنگی دارد و از این میان کتابهای فارسی بخاطر جذابیت‌های ویژۀ روایی- بلاغی و اقناعی، از مناسب‌ترین ابزار تجویزِ گفتمانی‌اند. کنشگران اجتماعی یا اعضای گروه، خواسته یا ناخواسته جذب ایدئولوژی‌های پنهان در گفتمان‌های طبیعی شده می‌شوند و آنها را در نگرش‌ها، تعاملات روزمره و کنش‌های خود به کار می‌بندند. ازآنجاکه گفتمان‌های طبیعی شده، به‌صورت ناخودآگاه و از طریق ابزار ایدئولوژیک قدرت، در ذهن کنشگران بازتولید می‌شوند، تشریح مفصل‌بندی آنها ضرورت دارد. گفتمان ملی‌گرایانه، یکی از گفتمان‌هایی است که در کتابهای درسی نمود برجستهای دارد. الگوی گفتمانی وندایک (۲۰۰۳) که نظام گفتمانی را از طریق غیریت‌سازی و یکپارچه‌سازی در گروهِ ما و آنها بررسی می‌کند، برای تشریح مفصل‌بندی الگوهای گفتمانی ملی‌گرایانه بسیار مناسب است. همچنین مربع ایدئولوژیکی وندایک که خودنمودی مثبت و دیگرنمودی منفی را بازنمایی می‌کند، در جهت تشریح گزاره‌های گفتمانی ملی بسیار کارآمد است. ازاین‌رو در تحقیق حاضر با استفاده از تحلیل گفتمان وندایک به بررسی گفتمان ملی‌گرایانه در کتابهای درسی فارسی متوسطه اول (هفتم- هشتم- نهم) پرداخته‌ایم و نمونه‌های آن را ذکر و تبیین کرده‌ایم، نتایج حاصلشده حاکی از آن است که برساخت هویت ملی مکرراً از طریق خودنمودی مثبت در گروه "ما" در کتابهای درسی اتفاق افتاده است. از سوی دیگر یکپارچه سازی گروه "ما" با غیریت سازی، یا یکپارچه کردن گروه "دیگری/ آنها" تحت عنوان "دشمن" اتفاق افتاده است. نکته دیگر اینکه عکوماً در تحقیقات مربوط به تحلیل گفتمان سویۀ منفی و هژمنوتیک ایدئولوژی در نظر گرفته می شود، حال آنکه بنابر نظریۀ دوسونگرِ وندایک، مقاله حاضر نه صرفاً با رویکرد هژمنوتیک بلکه با نگاه سازنده به قدرتِ ایدئولوژیک به نقد و بررسی راهکارهای کتب درسی برای ساختنِ هویت ملی می پردازد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| فارسی متوسطه؛ هویت ملی؛ الگوی تجویزی؛ برساخت گفتمانی | ||
| مراجع | ||
|
آقا گل زاده، فردوس (۱۳۸۶). «تحلیل گفتمان انتقادی ادبیات». فصلنامه ادب پژوهی، دوره اول، شماره اول، ۱۷-۲۷.
آقا گل زاده، فردوس و مریم سادات غیاثیان (۱۳۸۶). «رویکرد غالب در تحلیل گفتمان انتقادی». زبان و زبان‌شناسی، دوره سوم، شماره ۵، بهار و تابستان، ۳۹-۵۴.
افشانی، سید علیرضا و همکاران (۱۳۸۸). «بازتولید نقش‌های جنسیتی در کتابهای فارسی مقطع ابتدایی». پژوهش زنان، دوره ۷، شماره ۱، ۸۷-۱۰۷.
اکبری شلدره، فریدون و همکاران (۱۳۹۹). فارسی پایه هشتم متوسطه اول. تهران، شرکت چاپ و نشر کتب درسی.
اکبری شلدره، فریدون و همکاران (۱۳۹۹). فارسی پایه نهم متوسطه اول. تهران، شرکت چاپ و نشر کتب درسی.
بالس، کریستوفر (۱۳۸۰). «ذهنیتی بین نسلی دیدگاهی روانکاوانه درباره‌ی اختلاف نسل‌ها». ترجمه حسین پاینده، نشریه ارغنون، شماره ۱۹، ۱-۳۱.
تسلیمی، علی (۱۳۹۹). بوف کور در سایه‌روشن قرن (نقد ادبی ۲). تهران، انتشارات ماه و خورشید.
رضایی، سعید و اشکان لطیفی (۱۳۹۴). «بررسی و نقد مؤلفه‌های فرهنگی و هویتی کتاب درسی زبان انگلیسی پایه اول متوسطه (هفتم)». پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال پانزدهم، شماره ۳، ۴۳-۵۸.
سودمند افشار، حسن(۱۳۹۴). «بررسی و نقد کتاب زبان انگلیسی پایه اول دوره اول متوسطه با تکیه بر جنبه‌های تحلیل گفتمان انتقادی: نمود جنسیت و قدرت». پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال پانزدهم، شماره ۳، ۱۰۵-۱۳۲.
شاه سنی، شهرزاد (۱۳۸۶). تبیین سازوکارهای مؤلفه‌های جامعه‌پذیری کتابهای علوم انسانی دوره ابتدایی در چهارچوب تحلیل انتقادی گفتمان. استاد راهنما محمد مزیدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، شیراز، دانشگاه شیراز.
صادقی، علی اشرف؛ مرادخانی، همایون (1393). «برساخت گفتمانی هویت در کتاب فارسی دوره ابتدایی». جامعه پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره چهارم، 65-95.
طبسی، سید فاطمه (۱۳۹۶). ایدئولوژی و آموزش زبان به غیرفارسی‌زبانان: گفتمان کاوی هویت ایرانی در گزیده‌ای از کتابهای درسی بر پایه الگوی ون دایک (۲۰۰۳). استاد راهنما رضا مراد صحرایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، ایران.
عضدانلو، حمید (۱۳۸۰). گفتمان و جامعه. تهران، نشر نی.
علی صوفی، حلیمه (۱۳۹۳). بررسی انتقادی و مقایسه‌ای تبعیض جنسیتی در کتابهای درس ابتدایی و کتابهای داستان کودکان بر اساس الگوی میشل (۱۹۸۹). استاد راهنما گیتی تاکی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، سیستان بلوچستان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
فر کلاف، نورمن (۱۳۷۹). تحلیل انتقادی گفتمان. مترجمان فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
قاسم پور مقدم، حسین و همکاران (۱۳۹۹). فارسی پایه هفتم متوسطه اول. تهران: شرکت چاپ و نشر کتب درسی.
معروفی، یحیی؛ پناهی توانا، صادق (1393). «جایگاه مؤلفه های هویت ملی- مذهبی در محتوای کتابهای ادبیات فارسی دوره متوسطه». فصلنامه تعلیم و تربیت، دوره 30، زمستان، 83-104.
- موسوی، شایسته سادات؛ شاطریان، پریا (1403). «اهمیت دگردیسی کلان استعاره‌ها در تاریخ مفاهیم (با تمرکز بر تبدّل مفهومی واژۀ وطن)». پژوهش‌های ایران‌شناسی. 14. ش 1 (DOI): 10.22059/JIS.2023.354011.1179
ون دایک، تئون (۱۳۹۴). ایدئولوژی و گفتمان. ترجمه محسن نوبخت، تهران، انتشارات سیاهرود.
یارمحمدی، لطف الله. (۱۳۸۳). گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی. تهران، هرمس
یورگن سن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (۱۳۸۹). نظریه و روش در تحلیل گفتمان ترجمه هادی جلیلی. تهران، نشر نی. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 46 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 66 |
||