آمار
| تعداد نشریات | 23 |
| تعداد شماره‌ها | 368 |
| تعداد مقالات | 2,890 |
| تعداد مشاهده مقاله | 2,566,184 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 1,821,838 |
نقد لکانی شخصیت‌های «زاهد»، «رند» و «محتسب» در دیوان حافظ | ||
| پژوهشنامه متون ادبی دورۀ عراقی | ||
| مقاله 4، دوره 5، شماره 3، آذر 1403، صفحه 57-82 اصل مقاله (1.32 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22126/ltip.2024.11119.1296 | ||
| نویسنده | ||
| شیرزاد طایفی* | ||
| دانشیار ، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| زاهد، رند و محتسب از مهم‌ترین شخصیت‌هایی هستند که در غزلیات حافظ به آنها توجه شده است و هر کدام از این شخصیت‌ها به‌لحاظ روانکاوانه، نمایندۀ سیمپتوم‌های مشخصی از ناخودآگاه هستند. در این پژوهش به روش تحلیل کیفی و بر مبنای آرای روانکاوانۀ لکان، این سه شخصیت در غزلیات حافظ تحلیل و تبیین شده است. دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهد که زاهد در ساحت ناخودآگاه دال میل حقیقی خود را اخته و دال میل دیگری بزرگ را برآورده میکند و در پی احراز فالوس است و گمان میکند که می‌تواند به آن برسد؛ اما همواره ناکام می‌ماند. رند همانند سوژۀ هیستریک به‌جای احراز فالوس، قصد دارد از رانه‌های فاقد ابژه لذت ببرد. او به‌میانجی دال‌هایی مانند شراب خواری، عدم توجه به مصلحت‌اندیشی و میل به عافیت‌سوزی، ژوئیسانس را به‌نفع خود تصرف و دیگری بزرگ را از آن محروم می‌سازد. محتسب در مقام سوژۀ منحرف سادیستی است که از دال میل دیگری بزرگ محافظت و در مقام نگاه خیرۀ او عمل می‌نماید و از قانون به‌هیچ وجه تخطی نمی‌کند. توجه به این نکته ضروری است که شرابخواری محتسب در خفا و درعین حال محروم ساختن زاهد و رند از دال شراب، در حقیقت برآوردن ژوئیسانس دیگری بزرگ است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| حافظ؛ ژاک لکان؛ زاهد؛ رند؛ محتسب؛ ساختارهای روانی | ||
| مراجع | ||
|
آسون، پل لوران (1399). لکان. ترجمۀ مرضیه خزائی و مهرگان نظامی‌زاده، تهران: ثالث.
آهی، محمد (1400). «محتسب شیخ شد و فسق خود از یاد ببرد (شگردهای تقابلی حافظ با شاه محتسب)». متن‌پژوهی ادبی، د 25، ش 87، 274-296.
ابدالی، فرهاد؛ نجومیان، امیرعلی (1392). «خودواسازیِ تقابل دوگانه حافظ/ زاهد در غزلیات حافظ، خوانشی دریدایی». پژوهشهای ادبی، س 10، ش 41، 9-30.
بختیاری، محمدرضا (1397). «دگرگونی‌های معنایی رند در آثار شاعران عارف (سنایی، عطار، سعدی، خواجوی کرمانی، حافظ)». پژوهشهای ادبی و بلاغی، س 6، ش 24، 115-99.
بی‌نا (1388). اصطلاحات صوفیان مرآت عشاق. به‌‌تصحیح مرضیه سلیمانى، تهران: علمی و فرهنگی.
توسلی، محمدحسن و مقدس، روح‌الله (1394). «بازتاب عناصر، مجریان و ابزارهای (اماکن) نظم و امنیت اجتماعی در متون ادب فارسی تا سده هشتم». انتظام اجتماعی، س 7، ش 4، 161-182.
جوکار، نجف (1387). «عملکرد محتسب و بازتاب آن در برخی از متون ادب فارسی». پژوهشنامۀ علوم انسانی، ش 57، 23-46.
حسن‌آبادی، محمود (1380). «محتسب در اندیشه و شعر حافظ شیراز». علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان (ویژه‌نامۀ زبان و ادبیات)، ش 18، 135-152.
دستغیب، عبدالعلی (1367). حافظ‌شناخت. تهران: علم.
دهقان، علی؛ صدیقی لیقوان، جواد (1392). «از قلندر عطّار تا رند حافظ». عرفان اسلامی، س 11، ش 44، 31-51.
دور، جوئل (1397). روانکاوی بالینی لاکان. ترجمۀ رضا سویزی و تورج بنی‌رستم، تهران: کیان افراز.
سپهری، محمد؛ یگانه، هدیه (1394). «بازتاب شریعتمداری حاکمان تیموری در عملکرد محتسبان این عصر». مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)، س 11، ش 41، 73-84.
سودی بسنوی، محمد (1357). شرح سودى بر حافظ. ج 1، به‌کوشش عصمت ستارزاده، ارومیه: انزلی.
شعیری، حمیدرضا؛ حیدری جامع‌بزرگی، فهیمه (1398). «ترسیم نشانه‌جغرافیایی گفتمان رند در اشعار حافظ». حافظ‌پژوهی، س 22، ش 22، 73-92.
شفیعی، فاطمه؛ واعظ، نهال (1399). «تقابل رند و محتسب در غزلیات حافظ براساس منطق دوگانۀ ساخت‌گرایان». دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، س 3، ش 34، 84-74.
فیاضی، بدریه و دیگران (1400). «بررسی دیوان حسبه و وظایف محتسبان در دوره تیموریان». جامعه‌شناسی سیاسی ایران، س 4، ش 4 (پیاپی 16)، 912-924.
فینک، بروس (1397). سوژۀ لاکانی: بین زبان و ژوئیسانس. ترجمۀ محمدعلی جعفری، تهران: ققنوس.
کالویانف، رادوستین (1398). هگل، کوژو، لکان: دگردیسی‌های دیالکتیک به همراه پنج نامۀ منتشرنشدۀ لکان به کوژو، ترجمۀ احسان کریمخانی، تهران: علمی و فرهنگی.
کشاورز بیضایی، محمد (1402). «اصطلاحات و عناصر دیوانی در شعر حافظ شیرازی». تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران، س 12، ش 1، 243-264.
کشاورز بیضایی، محمد و دیگران (1399). «تعامل و تقابل شعر حافظ شیرازی با ساختار سیاسی قدرت». علوم ادبی، س 10، ش 17، 199-224.
گراوند، مجتبی و یگانه هدیه (1396). «نهاد حسبه در حکومت‌های محلی عصر فترت ایران از سقوط ایلخانان تا روی کار آمدن تیموریان(736-771ق)». مطالعات تاریخ اسلام، س 9، ش 34، 107-130.
لواین، استیون زد (1395). لکان در قابی دیگر. ترجمۀ مهدی ملک، تهران: شَوَند.
مشهور، پروین‌دخت (1380). «رند حافظ و بائول تاگور». پژوهشنامۀ علوم انسانی، ش 29، 25-36.
مکارمی، حسن (1399). درس‌گفتارهایی پیرامون مبانی پایه‌ای آموزه‌های ژاک لکان. جلد نخست، تهران: نشانه.
نصرت‌نژاد، وحید (1398). من کیستم؟ تو چه می‌خواهی؟: روان‌پریشی از منظر ژاک لکان. تهران: سیب سرخ.
وزیرنژاد، ابوالفضل (1384)، «هزار شکر که یاران شهر بی‌گنه‌اند (رندی حافظ)»، زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ش 5، 156-176.
وقفی‌پور، شهریار (1398). ایدۀ روانکاوی: مقدمه‌ای بر ساختارهای روانی(روان‌نژندی، انحراف، روان‌پریشی). تهران: سیب سرخ. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 86 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 30 |
||